Eerste hulp bij Polarisatie in teams
Wat is het, waarom is het kwalijk en wat kun je er aan doen in jouw team?
Polarisatie is een term die we steeds vaker in de media tegenkomen. SIRE besteedde er ruim een jaar een heuse campagne aan, in een poging polarisatie te verminderen (2023 – Verlies elkaar niet als polarisatie dichtbij komt – Sire). Ook het Sociaal Cultureel Planbureau berichtte er over (Driekwart van de Nederlanders denkt dat polarisatie toeneemt | Nieuwsbericht | Sociaal en Cultureel Planbureau (scp.nl)). En als je de recente debatten in de Tweede Kamer en de berichtgeving daarover in de media mag geloven, lijkt het niet minder te worden.
Nu heb je op de media en op wat er in de Tweede Kamer geroepen wordt, weinig invloed. Wat kun je er zelf dan toch aan doen? En wat is polarisatie eigenlijk? Is dat niet een heel normaal verschijnsel? En is het alleen maar slecht, of helpt het soms ook?
Drie hoofdwetten
Filosoof Bart Brandsma (zie Inside Polarisation) heeft veel nagedacht, geschreven en geadviseerd over polarisatie. Hij komt tot drie hoofdwetten en een aantal rollen die je kunt onderscheiden om te bepalen of er sprake is van polarisatie. Polarisatie is namelijk iets anders dan conflict of ruzie:
- Polarisatie is een gedachtenconstructie. Het stimuleert het wij-zij denken, speelt in op ‘identiteit’ en is niet, zoals een conflict, plaats- of tijdgebonden. Het is niet iets wat je kunt aanwijzen. Het zit tussen de oren.
- Polarisatie bestaat bij de gratie dat we het erover hebben, dat we er ‘brandstof’ aan geven. Zelfs als je, heel goed bedoeld, een zaak van ‘twee kanten’ bekijkt, stimuleer je de polarisatie. Je bevestigt daarmee namelijk dat er slechts 2 oplossingen zijn voor een vraagstuk, je vergroot het contrast tussen de opties.
- Het is ‘gevoelsdynamiek’: het gaat niet per se om dat wat ‘waar’ is of objectief vast te stellen is, het gaat veel eerder om onderbuikgevoelens, overtuigingen en wereldbeelden.
Pushers, joiners, bruggenbouwers en zondebokken.
Als er een dynamiek van polarisatie ontstaat, onderscheidt Brandsma een aantal rollen:
- Pushers: de ‘leiders’ die een bepaalde polariteit vertegenwoordigen (bijv. rechts-links)
- Joiners: de volgers die aangetrokken worden door deze leiders
- Bruggenbouwers: die een brug proberen te slaan tussen de polen, om er zo ‘gezamenlijk’ uit te komen
- Stille midden: de grote groep mensen die juist níet kiezen tussen een van beide polen
- De zondebok: als de polarisatiedynamiek te groot wordt, is het midden geen veilige plek meer. Je wordt dan als zondebok aangevallen van beide kanten.
Let wel, de pushers hebben hun positie te danken aan het feit dat iets polariseert. Hoe sterker polarisatie, hoe groter hun positie wordt omdat steeds meer mensen een kant kiezen.
Hoe kom je hieruit? Eerst hulp bij Polarisatie in Teams. 8 tips!
Brandsma geeft vooral een kader om naar polarisatie te kijken. Hoewel polarisatie niet altijd per se slecht is, kan het mensen wel uit elkaar drijven. Ook in teams en organisaties. Polarisatie zelf is iets wat min of meer op afstand van mensen gebeurt, maar wat in de eigen omgeving wat tot verwijdering tussen mensen kan leiden. Zeker in teams en groepen waar slechts oppervlakkig met elkaar gesproken wordt of waar onder hoge tijdsdruk gewerkt wordt.
Als socioloog, teamcoach en Gespreksdienaar geef ik je 8 tips hoe jij met je team om kunt gaan met polarisatie:
- De eerste stap is het bewust worden van de dynamiek van polarisatie, het denkkader van Brandsma helpt daarbij. Ga herkennen wanneer statements of uitingen brandstof zijn of kunnen zijn voor polarisatie. Het goede nieuws is dat je met het lezen van dit blog al een eindje op weg bent. Maar ga het boek van Brandsma lezen en luister zijn podcast.
- Ga voor jezelf eens na: wat zijn ‘heikele kwesties’ waar in mijn team en organisatie liever niet over gesproken wordt? Waar wordt vooral een beetje over gegrapt, zonder dat er echt een gesprek wordt gevoerd. Waarover bestaan beelden, zonder te checken of die kloppen?
- Ga te werk als een elektricien: werk bij voorkeur wanneer de spanning eraf is. Organiseer dus het gesprek in jouw team over heikele kwesties, juist op het moment dat het misschien niet zo voor de hand ligt om het erover te hebben. Omdat het niet actueel is bijvoorbeeld. Als je in het heetst van de strijd nog wilt gaan verbinden, dan is een gesprek veel risicovoller: je hebt de kans zelf geraakt te worden en slachtoffer te worden van de hoge spanning.
- Zorg er als leider altijd voor dat je zoveel mogelijk geluiden en perspectieven aan bod laat komen in jouw teambijeenkomsten. Probeer het voor de hand liggende, dominante geluid wat te verminderen en zoek en versterk de minderheidsstem. Herken waar weerstand zit, door te kijken naar sabotagegedrag en naar dubbele signalen. Maak dat op een neutrale manier bespreekbaar. En doe dit altijd, dus niet alleen bij heikele kwesties. Op die manier wordt het onderdeel van de cultuur om zaken van meerdere kanten te bekijken.
- Wees als leider sowieso altijd zelf neutraal in je bewoordingen wanneer je een gesprek over een heikele kwestie initieert. Straal een open houding uit. Zoek niet zozeer naar beide kanten van een verhaal, zoek vooral naar de vraag die aan de orde is.
- Begin bij jezelf. Wees je bewust van waar jij zelf snel één kant kiest. Dus waar jij zelf níet zo neutraal bent of kunt zijn. En maak dat ook kenbaar aan de groep. Bepaal of je dan nog wel zelf het gesprek kunt begeleiden, of schakel een ‘buitenstaander’ in (zie tip 8).
- Een goede werkvorm om met je team wat meer fluïde te worden in een polarisatie, is het Diep-Democratische Debat. Deze debatvorm laat deelnemers aan beide zijden van de polariteit staan, waardoor je voelt hoe het is om in de schoenen van de ander te gaan staan. Sluit dit gesprek altijd af met de vragen: wat raakte je en wat leert je dat over jezelf?
- Laatste, maar misschien wel belangrijkste tip: Huur een Gespreksdienaar in om jou als leider en jouw team als geheel hierin te ondersteunen, te adviseren en te trainen. Want, nog even de metafoor van de elektricien: thuis leg je zelf misschien nog wel eens een stopcontact aan, maar als het ingewikkelder wordt, laat je al gauw een professional invliegen.
Polarisatie kan helpen, je moet alleen weten hoe je de spanning laag kunt houden
Nog even: tussen verschillende polen ontstaat spanning, dat zorgt ervoor dat er energie kan gaan stromen. Op die manier onstaat er debat en dialoog, verschillen van inzichten die tot nieuwe inzichten kunnen leiden. Dat is essentieel om met elkaar verder te komen. Maar als het verschil in lading tussen de twee polen te groot wordt, wordt de spanning te groot en is er risico op ongelukken. Kortsluiting en brand kunnen gevolgen zijn. Hou de spanning dus op het juiste niveau en je zult zien dat jouw team steeds soepeler en met steeds minder weerstand gaat draaien.
